ABD Başkanı Donald Trump’ın Çin’den ithalata %100 ek gümrük vergisi ve “kritik yazılımlar”a ihracat kontrolüsinyali vermesi, küresel risk iştahını ezdi. S&P 500 −%2,7, Nasdaq −%3,6, Dow −878 puan; Bitcoin −%8+, petrol −%3 bandında geriledi. İlk reaksiyon, tedarik zincirleri ve fiyat baskılarının yeniden fiyatlandığını gösteriyor.
ABD–Çin hattında tansiyon, Pekin’in nadir topraklar ihracatına yeni kısıtlar getirmesinin ardından Trump’ın ek yaptırım kartlarını masaya koymasıyla bir anda yükseldi. Trump; 1 Kasım öncesi ayrıntıları netleşecek şekilde Çin’den ithalata %100 tarife ve ABD’den “her tür kritik yazılım” için ihracat kontrolleri getirmeyi planladığını duyurdu. Aynı açıklama setinde, Xi ile planlanan görüşmeye “gerek görmediğini” ima eden ifadeler de yer aldı. Beyaz Saray söylemi, 2025 boyunca “aralıklı yumuşayan” ticaret gündeminin yeniden “misilleme–karşı misilleme” sarmalına girebileceği endişesini tetikledi.
Piyasa reaksiyonu sert ve geniş tabanlı oldu. New York’ta endeksler Nisan’dan beri en kötü günü görürken; büyüme/hikâye ağırlığı yüksek mega-cap teknoloji hisselerinde düşüş daha derindi. Haber akışını izleyen saatlerde S&P 500 −%2,7, Nasdaq −%3,6, Dow −%1,9 (−878 puan) ile kapandı. Gün içi yorumlarda satışların “önce teknoloji, sonra geneline yayılan” bir pattern izlediği; tedarik zincirinde Çin’e bağımlılığı yüksek şirketlerde düşüşlerin belirginleştiği görüldü. Kripto da riskten kaçışa eşlik etti: Bitcoin −%8,4 ile ~104,8 bin $ bölgesine çekilirken Ether de geriledi. Brent/WTI tarafında ise talep görünümüne dair kaygılarla −%3 civarı düşüş izlendi.
Ticaret cephesinin arka planı: Çin, hafta içinde bazı nadir toprak elementlerini kontrol listesine ekledi; bu hamle, mıknatıslar, EV motorları, optik ve savunma sanayi için kritik girdilerde arz kırılganlığını artırıyor. Washington cephesi bunu “asimetrik baskı” olarak okurken, Trump’ın ihracat lisansları ve gümrük duvarlarıyla cevap hazırlığı, 2018–2019 dönemini hatırlatan bir tarife sarmalı riskini büyütüyor. Piyasalar, misillemelerin kapsamına göre tedarik, maliyet ve fiyat kanallarından yeni bir şok bileşeni oluşabileceğini fiyatlıyor.
Kısa vade senaryosu: (i) Tarife kapsamı ve istisnalar netleştikçe sektörler arası farklılaşma artabilir; elektrik–elektronik ve tüketici teknolojilerinde marj baskısı öne çıkarken, yerli nadir toprak ve ikame tedarik temalı hisseler görece pozitif ayrışabilir. (ii) İhracat kontrollerinin tanımı, “kritik yazılım” kapsamına girecek alanları belirleyecek (EDA araçları, veritabanı/OS bileşenleri, güvenlik yazılımları gibi alt kategoriler piyasaca yakından izlenecek). (iii) Enerji tarafında, talep kaygısı petrolü baskılarken, jeopolitik primin düşmesi de satışları hızlandırabilir. (iv) Kriptoda kaldıraç azaltımı (de-risking) sürebilir; oynaklık Ekim boyunca yüksek kalabilir.
Politika takvimi ve olası eşik: Trump’ın tarife ve kontrol kararlarının yasal metinleri, uygulama başlangıç tarihi, muafiyet listeleri ve lisans prosedürleri kritik olacak. Pekin’in ilk reaksiyonu—özellikle liman ve gümrük idaresi üzerinden idari friksiyon artırımı—küresel teslimat sürelerini etkileyebilir. Nadir topraklar başlığındaki gerilim çözülemezse, ABD’nin müttefikleriyle (AB, Kanada, Avustralya, Japonya) koordineli arz güvenliği hamleleri (stratejik stok/bölgesel işleme hatları) gündeme gelebilir.
- Endeksler: S&P 500 −%2,7, Nasdaq −%3,6, Dow −878 puan (Nisan’dan beri en sert gün)
- Kripto: Bitcoin −%8,4 ≈ 104.782 $; Ether de aşağıda
- Emtia: Brent/WTI −%3 (talep görünümü baskısı)
- Haber tetikleyici: Trump’tan Çin’e %100 ek tarife + “kritik yazılımlar”a ihracat kontrolü (detaylar 1 Kasım öncesi netleşecek)
Editör notu:
- Bu haber, piyasa kapanış verileri ve Beyaz Saray/Trump açıklamaları yayımlandıkça güncellenecektir.
- Yatırımcı rehberliği içeren ifadeler yorum niteliğindedir; yatırım tavsiyesi değildir.
